Socrate e la presunzione di Alcibiade (da Eliano) [struttura commentata]

Ὁ Σωκράτης

ὁρῶν

(con chi concorda il participio?)

τὸν Ἀλκιβιάδην τετυφωμένον ἐπὶ τῷ πλούτῳ

καὶ μέγα φρονοῦντα ἐπὶ τῇ περιουσίᾳ καὶ ἔτι πλέον ἐπὶ τοῖς ἀγροῖς,

(di che tipo sono questi participi? Osserva da quale verbo dipendono)

(controlla nel dizionario il significato di φρονέω quando è unito a μέγα)

ἤγαγεν αὐτὸν ἔς τινα τῆς πόλεως τόπον

ἔνθα ἀνέκειτο πινάκιον

ἔχον γῆς περίοδον,

(con cosa concorda il participio?)

καὶ προσέταξε τῷ Ἀλκιβιάδῃ

τὴν Ἀττικὴν ἐνταῦθ᾽ἀναζητεῖν.

Ὡς δ᾽εὗρε,

(che proposizione riconosci?)

προσέταξεν αὐτῷ

(i due verbi precedenti hanno soggetti diversi; cerca di capirlo dal contesto)

τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἰδίους διαθρῆσαι.

Τοῦ δὲ εἰπόντος·

(che tipo di participio riconosci?)

(con che valore è qui usato l’articolo? Osserva che è accompagnato da una particella)

«Ἀλλ᾽οὐδαμοῦ γεγραμμένοι εἰσίν»,

(quale dei due significati del perfetto qui è preferibile?)

«Ἐπὶ τούτοις οὖν» εἶπε «μέγα φρονεῖς,

οἵπερ οὐδὲν μέρος τῆς γῆς εἰσιν».

(che pronome riconosci e a cosa si riferisce?)

Socrate e la presunzione di Alcibiade (da Eliano) [struttura]

Ὁ Σωκράτης

ὁρῶν

τὸν Ἀλκιβιάδην τετυφωμένον ἐπὶ τῷ πλούτῳ

καὶ μέγα φρονοῦντα ἐπὶ τῇ περιουσίᾳ καὶ ἔτι πλέον ἐπὶ τοῖς ἀγροῖς,

ἤγαγεν αὐτὸν ἔς τινα τῆς πόλεως τόπον

ἔνθα ἀνέκειτο πινάκιον

ἔχον γῆς περίοδον,

καὶ προσέταξε τῷ Ἀλκιβιάδῃ

τὴν Ἀττικὴν ἐνταῦθ᾽ἀναζητεῖν.

Ὡς δ᾽εὗρε,

προσέταξεν αὐτῷ

τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἰδίους διαθρῆσαι.

Τοῦ δὲ εἰπόντος·

«Ἀλλ᾽οὐδαμοῦ γεγραμμένοι εἰσίν»,

«Ἐπὶ τούτοις οὖν» εἶπε «μέγα φρονεῖς,

οἵπερ οὐδὲν μέρος τῆς γῆς εἰσιν».

Socrate e la presunzione di Alcibiade (da Eliano)

Ὁρῶν ὁ Σωκράτης τὸν Ἀλκιβιάδην τετυφωμένον ἐπὶ τῷ πλούτῳ καὶ μέγα φρονοῦντα ἐπὶ τῇ περιουσίᾳ καὶ ἔτι πλέον ἐπὶ τοῖς ἀγροῖς, ἤγαγεν αὐτὸν ἔς τινα τῆς πόλεως τόπον ἔνθα ἀνέκειτο πινάκιον ἔχον γῆς περίοδον, καὶ προσέταξε τῷ Ἀλκιβιάδῃ τὴν Ἀττικὴν ἐνταῦθ᾽ἀναζητεῖν. Ὡς δ᾽εὗρε, προσέταξεν αὐτῷ τοὺς ἀγροὺς τοὺς ἰδίους διαθρῆσαι. Τοῦ δὲ εἰπόντος· «Ἀλλ᾽οὐδαμοῦ γεγραμμένοι εἰσίν», «Ἐπὶ τούτοις οὖν» εἶπε «μέγα φρονεῖς, οἵπερ οὐδὲν μέρος τῆς γῆς εἰσιν».

Il sogno di Calpurnia (da Plutarco) [struttura commentata]

Ὁ δὲ Καῖσαρ μετὰ ταῦτα

κοιμώμενος, ὥσπερ εἰώθει, παρὰ τῇ γυναικί,

(con chi concorda questo participio? quale degli altri participi seguenti è sullo stesso piano di questo?)

(ὥσπερ εἰώθει: si tratta di una incidentale)

πασῶν ἅμα τῶν θυρῶν τοῦ δωματίου καὶ τῶν θυρίδων ἀναπεταννυμένων,

(che tipo di participio riconosci?)

διαταραχθεὶς ἅμα τῷ κτύπῳ καὶ τῷ φωτὶ

(attenzione alla diatesi)

καταλαμπούσης τῆς σελήνης,

(che tipo di participio riconosci?)

ᾔσθετο

τὴν Καλπουρνίαν βαθέως μὲν καθεύδουσαν,

ἀσαφεῖς δὲ φωνὰς καὶ στεναγμοὺς ἀνάρθρους ἀναπέμπουσαν ἐκ τῶν ὕπνων.

(che tipo di participio riconosci? rifletti sul verbo che li regge)

(osserva l’uso delle particelle)

Ἐδόκει δὲ Καλπουρνία ἄρα

κλαίειν τὸν ἄνδρα

ἐπὶ ταῖς ἀγκάλαις ἔχουσα

(con chi concorda questo participio? qual è il suo c. ogg. sottinteso?)

κατεσφαγμένον.

(con chi concorda invece questo participio? attenzione al tempo e alla diatesi)

Il sogno di Calpurnia (da Plutarco) [struttura]

Ὁ δὲ Καῖσαρ μετὰ ταῦτα

κοιμώμενος, ὥσπερ εἰώθει, παρὰ τῇ γυναικί,

πασῶν ἅμα τῶν θυρῶν τοῦ δωματίου καὶ τῶν θυρίδων ἀναπεταννυμένων,

διαταραχθεὶς ἅμα τῷ κτύπῳ καὶ τῷ φωτὶ

καταλαμπούσης τῆς σελήνης,

ᾔσθετο

τὴν Καλπουρνίαν βαθέως μὲν καθεύδουσαν,

ἀσαφεῖς δὲ φωνὰς καὶ στεναγμοὺς ἀνάρθρους ἀναπέμπουσαν ἐκ τῶν ὕπνων.

Ἐδόκει δὲ Καλπουρνία ἄρα

κλαίειν τὸν ἄνδρα

ἐπὶ ταῖς ἀγκάλαις ἔχουσα

κατεσφαγμένον.

Il sogno di Calpurnia (da Plutarco)

Ὁ δὲ Καῖσαρ μετὰ ταῦτα κοιμώμενος, ὥσπερ εἰώθει, παρὰ τῇ γυναικί, πασῶν ἅμα τῶν θυρῶν τοῦ δωματίου καὶ τῶν θυρίδων ἀναπεταννυμένων, διαταραχθεὶς ἅμα τῷ κτύπῳ καὶ τῷ φωτὶ καταλαμπούσης τῆς σελήνης, ᾔσθετο τὴν Καλπουρνίαν βαθέως μὲν καθεύδουσαν, ἀσαφεῖς δὲ φωνὰς καὶ στεναγμοὺς ἀνάρθρους ἀναπέμπουσαν ἐκ τῶν ὕπνων. Ἐδόκει δὲ Καλπουρνία ἄρα κλαίειν τὸν ἄνδρα ἐπὶ ταῖς ἀγκάλαις ἔχουσα κατεσφαγμένον.

Damone e Finzia (da Diodoro Siculo) [struttura commentata]

Διονυσίου τυραννεύοντος,

(che uso del participio riconosci?)

Φιντίας τις

(rifletti sulla resa dell’aggettivo τις)

ἐπιβεβουλευκὼς τῷ τυράννῳ,

μέλλων

(con chi concordano i participi? Attenzione ai tempi)

τούτων δίκην δώσειν,

(attenzione al tempo)

ᾐτήσατο παρὰ τοῦ Διονυσίου χρόνον,

ὥστε διοικεῖν πρότερον περὶ τῶν ἰδίων

(che proposizione riconosci? ripassane le caratteristiche)

ἃ βούλεται·

(che pronome riconosci? a cosa va collegato?)

δώσειν δὲ

(da cosa è retto? Attenzione al tempo)

ἔφη

ἕνα τῶν φίλων αὑτοῦ ἐγγυητήν.

(ἕνα ha valore di sogg. o di c. ogg.? di quale verbo?)

(ἕνα ed ἐγγυητήν, pur essendo legati, esprimono complementi diversi; osserva il verbo che li regge)

Τοῦ δὲ τυράννου θαυμάζοντος

(che uso del participio riconosci?)

εἰ τοιοῦτός τις φίλος ἐστί,

(che proposizione riconosci? attenzione alla resa del tempo in italiano)

ὃς ἑαυτὸν εἰς τὴν εἱρκτὴν ἀντὶ ἐκείνου παραδώσει,

(di che pronome si tratta? a chi si riferisce?)

(attenzione alla resa del tempo in italiano)

(che pronome riconosci in ἑαυτὸν?)

ἔδειξεν ὁ Φιντίας τινὰ τῶν γνωρίμων, ὀνόματι Δάμωνα,

(che compl. è ὀνόματι?)

ἑτοῖμον ὄντα

(con chi concorda il participio?)

ἐγγυητὴν γενήσεσθαι.

Πρὸς δὲ τὴν τεταγμένην ὥραν ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμε,

(che tipo di participio riconosci?)

θαυμάζων

(con chi concorda il participio?)

εἰ

(che proposizione riconosci? qual è il suo verbo? attenzione alla resa del tempo in italiano)

φυλάξας ἐκεῖνος τὴν πίστιν

(che tipo di participio osservi? attenzione al tempo)

παρέσται ἐπὶ θανάτῳ.

Καὶ ἔμελλεν ἤδη ὁ Δάμων,

οὐ φανέντος τοῦ Φιντίου,

(che uso del participio riconosci?)

θανατωθήσεσθαι,

(da che proposizione dipende? Attenzione al tempo)

δρομαῖος δὲ ἐκεῖνος ἀνελπίστως ἐπ’αὐτῆς τῆς ἐσχάτης τοῦ χρόνου ῥοπῆς ἦλθε

καὶ ἐβόα

ὡς δεῖ

(attenzione alla resa del tempo)

αὐτὸν μὲν θνῄσκειν,

ἐκεῖνον δὲ μή.

(qui osserva l’uso delle particelle)

Θαυμάσας οὖν ἀμφοτέρων τὴν φιλίαν,

(che tipo di participio qui compare? Attenzione al tempo)

ἀπέλυσεν ὁ Διονύσιος

τὸν κατακριθέντα,

(di che tipo di participio si tratta? da cosa lo riconosci?)

καὶ παρεκάλεσε τοὺς ἄνδρας

τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι.

(che pronome è ἑαυτὸν?)

(τρίτον ed ἑαυτὸν, pur essendo legati, esprimono complementi diversi)

Damone e Finzia (da Diodoro Siculo) [struttura]

Διονυσίου τυραννεύοντος,

Φιντίας τις

ἐπιβεβουλευκὼς τῷ τυράννῳ,

μέλλων

τούτων δίκην δώσειν,

ᾐτήσατο παρὰ τοῦ Διονυσίου χρόνον,

ὥστε διοικεῖν πρότερον περὶ τῶν ἰδίων

ἃ βούλεται·

δώσειν δὲ

ἔφη

ἕνα τῶν φίλων αὑτοῦ ἐγγυητήν.

Τοῦ δὲ τυράννου θαυμάζοντος

εἰ τοιοῦτός τις φίλος ἐστί,

ὃς ἑαυτὸν εἰς τὴν εἱρκτὴν ἀντὶ ἐκείνου παραδώσει,

ἔδειξεν ὁ Φιντίας τινὰ τῶν γνωρίμων, ὀνόματι Δάμωνα,

ἑτοῖμον ὄντα

ἐγγυητὴν γενήσεσθαι.

Πρὸς δὲ τὴν τεταγμένην ὥραν ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμε,

θαυμάζων

εἰ

φυλάξας ἐκεῖνος τὴν πίστιν

παρέσται ἐπὶ θανάτῳ.

Καὶ ἔμελλεν ἤδη ὁ Δάμων,

οὐ φανέντος τοῦ Φιντίου,

θανατωθήσεσθαι,

δρομαῖος δὲ ἐκεῖνος ἀνελπίστως ἐπ’αὐτῆς τῆς ἐσχάτης τοῦ χρόνου ῥοπῆς ἦλθε

καὶ ἐβόα

ὡς δεῖ

αὐτὸν μὲν θνῄσκειν,

ἐκεῖνον δὲ μή.

Θαυμάσας οὖν ἀμφοτέρων τὴν φιλίαν,

ἀπέλυσεν ὁ Διονύσιος

τὸν κατακριθέντα,

καὶ παρεκάλεσε τοὺς ἄνδρας

τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι.

Damone e Finzia (da Diodoro Siculo)

Διονυσίου τυραννεύοντος, Φιντίας τις ἐπιβεβουλευκὼς τῷ τυράννῳ, μέλλων τούτων δίκην δώσειν, ᾐτήσατο παρὰ τοῦ Διονυσίου χρόνον, ὥστε διοικεῖν πρότερον περὶ τῶν ἰδίων ἃ βούλεται· δώσειν δὲ ἔφη ἕνα τῶν φίλων αὑτοῦ ἐγγυητήν. Τοῦ δὲ τυράννου θαυμάζοντος εἰ τοιοῦτός τις φίλος ἐστί, ὃς ἑαυτὸν εἰς τὴν εἱρκτὴν ἀντὶ ἐκείνου παραδώσει, ἔδειξεν ὁ Φιντίας τινὰ τῶν γνωρίμων, ὀνόματι Δάμωνα, ἑτοῖμον ὄντα ἐγγυητὴν γενήσεσθαι. Πρὸς δὲ τὴν τεταγμένην ὥραν ἅπας ὁ δῆμος συνέδραμε, θαυμάζων εἰ φυλάξας ἐκεῖνος τὴν πίστιν παρέσται ἐπὶ θανάτῳ. Καὶ ἔμελλεν ἤδη ὁ Δάμων, οὐ φανέντος τοῦ Φιντίου, θανατωθήσεσθαι, δρομαῖος δὲ ἐκεῖνος ἀνελπίστως ἐπ’αὐτῆς τῆς ἐσχάτης τοῦ χρόνου ῥοπῆς ἦλθε καὶ ἐβόα ὡς δεῖ αὐτὸν μὲν θνῄσκειν, ἐκεῖνον δὲ μή. Θαυμάσας οὖν ἀμφοτέρων τὴν φιλίαν, ἀπέλυσεν ὁ Διονύσιος τὸν κατακριθέντα, καὶ παρεκάλεσε τοὺς ἄνδρας τρίτον ἑαυτὸν εἰς τὴν φιλίαν προσλαβέσθαι.

Pausania traditore della patria (da Licurgo) [struttura commentata]

οἱ Λακεδαιμόνιοι

Παυσανίαν προδιδόντα τῷ Πέρσῃ τὴν Ἑλλάδα

(con chi concorda il participio? attenzione alla costruzione del verbo)

λαβόντες,

(con chi concorda questo participio e altri tre seguenti? Attenzione al tempo!)

ἐπειδὴ ἔφθασε

(chi è qui il sogg.?)

καταφυγὼν εἰς τὸ τῆς Χαλκιοίκου ἱερόν,

(che tipo di participio riconosci? osserva da quale verbo dipende)

τὴν θύραν ἀποικοδομήσαντες

καὶ τὴν ὀροφὴν ἀποσκευάσαντες

καὶ κύκλῳ περιστρατοπεδεύσαντες,

οὐ πρότερον ἀπῆλθον

πρὶν ἢ τῷ λιμῷ ἀπέκτειναν,

(πρὶν ἢ: a quale avverbio della reggente si collega?)

(chi è qui il c. ogg. sottinteso?)

καὶ πᾶσιν ἐπίσημον ἐποίησαν τὴν τιμωρίαν

(ricorda il significato del verbo ποιέω quando regge il doppio accusativo)

ὅτι οὐδ᾽αἱ παρὰ τῶν θεῶν ἐπικουρίαι τοῖς προδόταις βοηθοῦσιν,

(οὐδ᾽ equivale a quale congiunzione? Non confonderlo con οὐ che ha un valore simile, ma non lo stesso significato)

εἰκότως·

(è bene tradurre questa espressione come se fosse un’incidentale con il verbo sottinteso)

οἱ γὰρ ἀποστεροῦντες τῶν πατρῴων νομίμων τοὺς πολίτας

(che tipo di participio riconosci? osserva la costruzione del verbo composto)

μάλιστα περὶ τοὺς θεοὺς ἀσεβοῦσιν.

(chi è qui il sogg.?)

Τοῦτο γὰρ

τῶν εἰρημένων

(che tipo di participio riconosci?)

μέγιστον τεκμήριόν ἐστιν·

νόμον γὰρ ἔθεντο

περὶ ἁπάντων τῶν μὴ θελόντων

(che tipo di participio riconosci? con chi concorda?)

ὑπὲρ τῆς πατρίδος κινδυνεύειν,

(non confondere πατρίδος con πατρός!)

διαρρήδην λέγοντα

(con cosa concorda questo participio? osserva il caso e il genere)

ἀποθνῄσκειν.

(chi è il sogg. sottinteso? Devi ricavarlo dal contesto)

Pausania traditore della patria (da Licurgo) [struttura]

οἱ Λακεδαιμόνιοι

Παυσανίαν προδιδόντα τῷ Πέρσῃ τὴν Ἑλλάδα

λαβόντες,

ἐπειδὴ ἔφθασε

καταφυγὼν εἰς τὸ τῆς Χαλκιοίκου ἱερόν,

τὴν θύραν ἀποικοδομήσαντες

καὶ τὴν ὀροφὴν ἀποσκευάσαντες

καὶ κύκλῳ περιστρατοπεδεύσαντες,

οὐ πρότερον ἀπῆλθον

πρὶν ἢ τῷ λιμῷ ἀπέκτειναν,

καὶ πᾶσιν ἐπίσημον ἐποίησαν τὴν τιμωρίαν

ὅτι οὐδ᾽αἱ παρὰ τῶν θεῶν ἐπικουρίαι τοῖς προδόταις βοηθοῦσιν,

εἰκότως·

οἱ γὰρ ἀποστεροῦντες τῶν πατρῴων νομίμων τοὺς πολίτας

μάλιστα περὶ τοὺς θεοὺς ἀσεβοῦσιν.

Τοῦτο γὰρ

τῶν εἰρημένων

μέγιστον τεκμήριόν ἐστιν·

νόμον γὰρ ἔθεντο

περὶ ἁπάντων τῶν μὴ θελόντων

ὑπὲρ τῆς πατρίδος κινδυνεύειν,

διαρρήδην λέγοντα

ἀποθνῄσκειν.

Pausania traditore della patria (da Licurgo)

Παυσανίαν οἱ Λακεδαιμόνιοι προδιδόντα τῷ Πέρσῃ τὴν Ἑλλάδα λαβόντες, ἐπειδὴ ἔφθασε καταφυγὼν εἰς τὸ τῆς Χαλκιοίκου ἱερόν, τὴν θύραν ἀποικοδομήσαντες καὶ τὴν ὀροφὴν ἀποσκευάσαντες καὶ κύκλῳ περιστρατοπεδεύσαντες, οὐ πρότερον ἀπῆλθον πρὶν ἢ τῷ λιμῷ ἀπέκτειναν, καὶ πᾶσιν ἐπίσημον ἐποίησαν τὴν τιμωρίαν ὅτι οὐδ᾽αἱ παρὰ τῶν θεῶν ἐπικουρίαι τοῖς προδόταις βοηθοῦσιν, εἰκότως· οἱ γὰρ ἀποστεροῦντες τῶν πατρῴων νομίμων τοὺς πολίτας μάλιστα περὶ τοὺς θεοὺς ἀσεβοῦσιν. Τοῦτο γὰρ τῶν εἰρημένων μέγιστον τεκμήριόν ἐστιν· νόμον γὰρ ἔθεντο περὶ ἁπάντων τῶν μὴ θελόντων ὑπὲρ τῆς πατρίδος κινδυνεύειν, διαρρήδην λέγοντα ἀποθνῄσκειν.