lunedì 4 luglio 2022

Il centurione Marco Petronio affronta la morte con coraggio (struttura commentata)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Per quali motivi viene qui esaltata la figura di questo centurione? Qual è il suo vero atto di eroismo?

 

I centurioni appartenevano ai ranghi medio-bassi della gerarchia militare. Spesso Cesare però ne racconta le imprese; secondo te perché lo fa?

 

Cum acerrime comminus pugnaretur,

(che subordinata riconosci? La terza persona passiva del verbo ha qui valore…)

L. Fabius centurio

quique una murum ascenderant,

(questo pronome a quale elemento sottinteso nella reggente si riferisce?)

(qui una è usato con valore di avverbio)

circumventi

atque interfecti

(che modi riconosci? con chi sono concordati? Attenzione a diatesi e tempo)

de muro praecipitabantur.

(attenzione alla diatesi)

 

M. Petronius, eiusdem legionis centurio,

cum

portas excidere

conatus esset,

a multitudine oppressus

ac sibi desperans,

multis iam vulneribus acceptis,

(che subordinata nominale osservi? Attenzione a tempo e diatesi)

manipulares suos,

(in quale proposizione si trova questo sintagma?)

qui illi confidebant,

(in che caso si trova illi? Controlla la costruzione del verbo)

(che pronome è qui? a chi si riferisce?)

cohortatus est

et eis dixit:

 

«Quoniam me una vobiscum servare non possum,

vestrae certe vitae prospiciam,

quos,

(questo pronome relativo concorda a senso con un aggettivo possessivo della reggente)

gloria adductus,

in periculum deduxi.

(dov’è il c. ogg.?)

 

Vos,

data facultate,

vobis consulite».

(controlla la costruzione del verbo)

 

Simul in medios hostes irrupit

(con quale funzione compare qui l’aggettivo medios?)

duobusque interfectis

reliquos a porta paulum submovit.

 

Conantibus auxiliari suis,

(quale subordinata nominale riconosci? Il verbo fraseologico a sua volta regge un infinito)

(suis è un aggettivo o un pronome?)

dixit:

 

«Frustra

meae vitae subvenire

conamini;

 

iam sanguis viresque me deficiunt.

 

Proinde abite,

vosque ad legionem recipite».

(attenzione al modo)

 

Ita strenue pugnans,

ut solebat,

(osserva che qui ut è collegato ad un indicativo)

post paulum concidit

ac suis salutem paravit.

(anche qui suis è aggettivo o pronome?)

 

Il centurione Marco Petronio affronta la morte con coraggio (struttura)

 

Cum acerrime comminus pugnaretur,

L. Fabius centurio

quique una murum ascenderant,

circumventi

atque interfecti

de muro praecipitabantur.

 

M. Petronius, eiusdem legionis centurio,

cum

portas excidere

conatus esset,

a multitudine oppressus

ac sibi desperans,

multis iam vulneribus acceptis,

manipulares suos,

qui illi confidebant,

cohortatus est

et eis dixit:

 

«Quoniam me una vobiscum servare non possum,

vestrae certe vitae prospiciam,

quos,

gloria adductus,

in periculum deduxi.

 

Vos,

data facultate,

vobis consulite».

 

Simul in medios hostes irrupit

duobusque interfectis

reliquos a porta paulum submovit.

 

Conantibus auxiliari suis,

dixit:

 

«Frustra

meae vitae subvenire

conamini;

 

iam sanguis viresque me deficiunt.

 

Proinde abite,

vosque ad legionem recipite».

 

Ita strenue pugnans,

ut solebat,

post paulum concidit

ac suis salutem paravit.

 

Il centurione Marco Petronio affronta la morte con coraggio [da Cesare]

 

Cum acerrime comminus pugnaretur, L. Fabius centurio quique una murum ascenderant, circumventi atque interfecti de muro praecipitabantur. M. Petronius, eiusdem legionis centurio, cum portas excidere conatus esset, a multitudine oppressus ac sibi desperans, multis iam vulneribus acceptis, manipulares suos, qui illi confidebant, cohortatus est et eis dixit: «Quoniam me una vobiscum servare non possum, vestrae certe vitae prospiciam, quos, gloria adductus, in periculum deduxi. Vos, data facultate, vobis consulite». Simul in medios hostes irrupit duobusque interfectis reliquos a porta paulum submovit. Conantibus auxiliari suis, dixit: «Frustra meae vitae subvenire conamini; iam sanguis viresque me deficiunt. Proinde abite, vosque ad legionem recipite». Ita strenue pugnans, ut solebat, post paulum concidit ac suis salutem paravit.

 

Gli Elvezi si arrendono (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Che immagine vuole Cesare dare di sé raccontando questo episodio marginale?

 

E tuttavia, se leggi tra le righe, puoi ricavare anche elementi di una storia diversa; prova ad assumere il punto di vista degli Elvezi…

 

Helvetii,

a Romanis profligati,

omnium rerum inopiā ad desperationem adducti,

suis rebus diffisi,

(in che modo si trovano questi tre verbi? Attenzione alle diverse diatesi)

ad Caesarem legatos de deditione mittunt.

(dov’è il sogg.?)

 

Qui,

(di che pronome si tratta? viene qui usato nel suo valore proprio?)

(di quale verbo questo pronome è sogg.?)

cum eum in itinere convenissent

seque ad pedes eius proiecissent,

(che tipo di subordinata riconosci? Attenzione alla consecutio)

suppliciter locuti,

flentes

(che modi osservi? Attenzione al tempo)

pacem petiverunt.

 

Caesar,

eos severe conspicatus,

obsides, arma, servos fugitivos, transfugas poposcit.

 

Ea dum conquiruntur,

(qual è il sogg.?)

circiter hominum milia sex eius pagi,

qui Verbigenus vocatur,

(che pronome è? a cosa si riferisce?)

opportunitatem fugae nacti,

sive timore perterriti

sive spe salutis inducti,

noctu e castris egressi,

(osserva la disposizione logica dei participi; attenzione alla diatesi)

ad Rhenum et fines Germanorum contenderunt.

 

At Caesar,

eos prosecutus,

Germanis imperavit

ut eos comprehenderent

(che tipo di subordinata riconosci? Tieni conto del significato del verbo della principale)

et ad se reducerent.

 

Reductos in numero hostium habuit.

(che modo è reductos? con quale funzione viene qui usato? Attenzione alla diatesi)

 

Gli Elvezi si arrendono (struttura)

 

Helvetii,

a Romanis profligati,

omnium rerum inopiā ad desperationem adducti,

suis rebus diffisi,

ad Caesarem legatos de deditione mittunt.

 

Qui,

cum eum in itinere convenissent

seque ad pedes eius proiecissent,

suppliciter locuti,

flentes

pacem petiverunt.

 

Caesar,

eos severe conspicatus,

obsides, arma, servos fugitivos, transfugas poposcit.

 

Ea dum conquiruntur,

circiter hominum milia sex eius pagi,

qui Verbigenus vocatur,

opportunitatem fugae nacti,

sive timore perterriti

sive spe salutis inducti,

noctu e castris egressi,

ad Rhenum et fines Germanorum contenderunt.

 

At Caesar,

eos prosecutus,

Germanis imperavit

ut eos comprehenderent

et ad se reducerent.

 

Reductos in numero hostium habuit.

 

Gli Elvezi si arrendono [da Cesare]

 

Helvetii, a Romanis profligati, omnium rerum inopiā ad desperationem adducti, suis rebus diffisi, ad Caesarem legatos de deditione mittunt. Qui, cum eum in itinere convenissent seque ad pedes eius proiecissent, suppliciter locuti, flentes pacem petiverunt. Caesar, eos severe conspicatus, obsides, arma, servos fugitivos, transfugas poposcit. Ea dum conquiruntur, circiter hominum milia sex eius pagi, qui Verbigenus vocatur, opportunitatem fugae nacti, sive timore perterriti sive spe salutis inducti, noctu e castris egressi, ad Rhenum et fines Germanorum contenderunt. At Caesar, eos prosecutus, Germanis imperavit ut eos comprehenderent et ad se reducerent. Reductos in numero hostium habuit.

 

Ventidio Basso (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Metti in evidenza qual è la singolarità più importante della figura di Ventidio Basso, per la quale l’autore lo elogia.

 

Quali elementi del cursus honorum puoi ricavare da questo passo? Approfondisci questo aspetto centrale del sistema istituzionale romano.

 

Omnes semper maxime admirati sunt

quae de Ventidio Basso scripta sunt;

(che pronome è? a quale elemento sottinteso nella reggente si riferisce?)

(i verbi di queste due proposizioni sembrano avere la stessa diatesi; in realtà…)

 

narrant enim

eum Picentem fuisse genere et loco humili,

et matrem eius a Pompeio Strabone, Pompeii Magni patre, bello sociali captam cum ipso esse.

(che tipo di subordinata riconosci? qual è il sogg. della prima e quale quello della seconda? Attenzione alla diatesi)

(quale parola concorda con Pompeio Strabone?)

 

Mox,

triumphante Pompeio Strabone,

(che subordinata nominale riconosci? Attenzione al tempo)

is quoque puer inter ceteros ante currum imperatoris sinu matris vectus est;

(qual è il sogg.?)

 

post

cum adolevisset,

(attenzione alla consecutio)

victum sibi aegre quaesivit:

 

comparabat enim mulos et vehicula,

quae magistratibus,

(che pronome è? a cosa si riferisce?)

qui sortiti provincias erant,

(che pronome è? a chi si riferisce?)

(attenzione alla diatesi del verbo)

publice suppeditabantur.

(attenzione alla diatesi del verbo)

(a quale subordinata appartiene?)

 

In isto quaestu notus esse

(questo verbo forma un’unica proposizione con il verbo fraseologico che lo regge; per questo motivo tutto ciò che si riferisce al sogg. di incepit si trova al nominativo)

incepit

Caio Caesari

(che caso è? da quale aggettivo dipende?)

et cum eo profectus est in Gallias.

(attenzione alla diatesi)

 

Tum,

quia in ea provincia satis naviter versatus erat

et deinceps civili bello mandata pleraque inpigre et strenue fecerat,

non modo in amicitiam Caesaris, sed ex ea in amplissimum quoque ordinem pervenit;

(a cosa si riferisce il pronome che trovi nel sintagma ex ea?)

(ricorda come viene usato quoque e in quale posizione viene collocato)

 

mox tribunum quoque plebis ac deinde praetorem creatus

(per completare il predicato devi sottintendere un ausiliare; lo puoi ricavare anche dalla frase)

atque in eo tempore iudicatus est a senatu hostis cum Marco Antonio;

(che compl. è hostis?)

 

post vero

coniunctis partibus

(che subordinata nominale riconosci? Attenzione al tempo)

non pristinam tantum dignitatem recuperavit,

sed pontificatum ac deinde consulatum adeptus est.