lunedì 27 giugno 2022

Motivazioni che spingono ad abbandonare la propria patria (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Nell’opera da cui questo passo è tratto, Seneca vuol consolare la madre perché è stato mandato al confino in Corsica. Quali argomenti qui egli utilizza per confortare Elvia?

 

Osserva la scelta e la posizione delle parole che caratterizzano lo stile di questo brano.

 

Videamus

(che modo osservi? che valore assume in una prop. principale?)

quid sit exsilium.

(che pronome riconosci? quindi che tipo di subordinata è?)

 

Nempe loci commutatio est.

 

Primum considerare volo

quae causae huius loci commutationis sint.

(anche qui che pronome e che proposizione osservi?)

 

Aspice agedum hanc frequentiam,

(attenzione al modo)

cui vix urbis immensae tecta sufficiunt:

(che pronome é? a cosa si riferisce?)

 

maxima pars istius turbae patria caret.

(in che caso è patria? Controlla la costruzione del verbo)

 

Ex municipiis et coloniis suis, ex toto denique orbe terrarum confluxerunt.

 

Alios adduxit ambitio,

alios necessitas offici publici,

alios imposita legatio,

alios liberalium studiorum cupiditas,

alios spectacula;

(come si traduce alius quando viene ripetuto nello stesso caso?)

(osserva la parola ripetuta: di che figura retorica si tratta?)

 

quosdam traxit amicitia,

quosdam industria;

 

quidam venalem formam attulerunt,

quidam venalem eloquentiam.

 

Nec omnibus eadem causa reliquendi (= di lasciare) patriam fuit:

(in che caso è omnibus? quindi di che sintagma si tratta?)

 

alios excidia urbium suarum expulerunt,

alios domestica seditio summovit,

alios pestilentia aut frequentes terrarum hiatus eiecerunt:

 

alios alia causa excivit domibus suis.

(qui alius è ripetuto in casi diversi: come va reso?)

 

Vix denique ullam terram invenies

(attenzione al tempo)

quam etiamnunc indigenae colant.

(che pronome è? a cosa si riferisce?)

 

Motivazioni che spingono ad abbandonare la propria patria (struttura)

 

Videamus

quid sit exsilium.

 

Nempe loci commutatio est.

 

Primum considerare volo

quae causae huius loci commutationis sint.

 

Aspice agedum hanc frequentiam,

cui vix urbis immensae tecta sufficiunt:

 

maxima pars istius turbae patria caret.

 

Ex municipiis et coloniis suis, ex toto denique orbe terrarum confluxerunt.

 

Alios adduxit ambitio,

alios necessitas offici publici,

alios imposita legatio,

alios liberalium studiorum cupiditas,

alios spectacula;

 

quosdam traxit amicitia,

quosdam industria;

 

quidam venalem formam attulerunt,

quidam venalem eloquentiam.

 

Nec omnibus eadem causa reliquendi (= di lasciare) patriam fuit:

 

alios excidia urbium suarum expulerunt,

alios domestica seditio summovit,

alios pestilentia aut frequentes terrarum hiatus eiecerunt:

 

alios alia causa excivit domibus suis.

 

Vix denique ullam terram invenies

quam etiamnunc indigenae colant.

 

Motivazioni che spingono ad abbandonare la propria patria [da Seneca]

 

Videamus quid sit exsilium. Nempe loci commutatio est. Primum considerare volo quae causae huius loci commutationis sint. Aspice agedum hanc frequentiam, cui vix urbis immensae tecta sufficiunt: maxima pars istius turbae patria caret. Ex municipiis et coloniis suis, ex toto denique orbe terrarum confluxerunt. Alios adduxit ambitio, alios necessitas offici publici, alios imposita legatio, alios liberalium studiorum cupiditas, alios spectacula; quosdam traxit amicitia, quosdam industria; quidam venalem formam attulerunt, quidam venalem eloquentiam. Nec omnibus eadem causa reliquendi (= di lasciare) patriam fuit: alios excidia urbium suarum expulerunt, alios domestica seditio summovit, alios pestilentia aut frequentes terrarum hiatus eiecerunt: alios alia causa excivit domibus suis. Vix denique ullam terram invenies quam etiamnunc indigenae colant.

 

Abitudini di Verre (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Anche questo brano è tratto dall’arringa di Cicerone contro Verre; qui però prevale un tono sarcastico, talvolta molto duro. Cerca di individuare il maggior numero di esempi di tale ironia. Analizza poi il significato derisorio con cui vengono usati: patientem, impigrum, deferebantur, auferebantur.

 

In tale contesto che significato assume il riferimento ai sovrani della Bitinia?

 

Verres,

cum autem ver esse coeperat

cuius initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat,

(che pronome è presente? a cosa si riferisce?)

sed

cum rosam viderat,

(osserva la correlazione cum… tum; attenzione al tempo)

tum

incipere ver

(che proposizione è? qual è il sogg.?)

putabat–,

dabat se labori atque itineribus.

(qual è il sogg.?)

 

In quibus eo usque se praebebat patientem atque impigrum,

(che pronome è presente all’inizio? Qui però non è usato in senso proprio)

ut eum nemo umquam

(che tipo di subordinata riconosci? Osserva che la congiunzione si ricollega ad un avverbio della reggente)

in equo sedentem

(che modo è? con chi concorda?)

viderit.

 

Nam,

ut mos fuit Bithyniae regibus,

(per riconoscere il valore di ut tieni conto del modo verbale)

(in che caso si trova regibus? Quindi si tratta di una struttura denominata…)

lectica octaphoro ferebatur,

in qua pulvinus erat perlucidus Melitensis,

rosa fartus.

 

Ipse autem coronam habebat

unam in capite,

alteram in collo

reticulumque ad nares sibi admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae.

(tenuissimo lino e minutis maculis sono ablativi di…; attenzione al significato di maculis)

 

Sic confecto itinere,

(che subordinata nominale è presente? Attenzione al tempo e alla diatesi)

cum ad aliquod oppidum venerat,

eadem lectica usque in cubiculum deferebatur.

 

Eo veniebant Siculorum magistratus,

(eo è un avverbio di…)

veniebant equites Romani,

id quod ex multis iuratis audistis.

 

Controversiae secreto deferebantur,

paulo post palam decreta auferebantur.

(osserva la ricercata posizione delle parole)

 

Abitudini di Verre (struttura)

 

Verres,

cum autem ver esse coeperat

–cuius initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat,

sed

cum rosam viderat,

tum

incipere ver

putabat–,

dabat se labori atque itineribus.

 

In quibus eo usque se praebebat patientem atque impigrum,

ut eum nemo umquam

in equo sedentem

viderit.

 

Nam,

ut mos fuit Bithyniae regibus,

lectica octaphoro ferebatur,

in qua pulvinus erat perlucidus Melitensis,

rosa fartus.

 

Ipse autem coronam habebat

unam in capite,

alteram in collo

reticulumque ad nares sibi admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae.

 

Sic confecto itinere,

cum ad aliquod oppidum venerat,

eadem lectica usque in cubiculum deferebatur.

 

Eo veniebant Siculorum magistratus,

veniebant equites Romani,

id quod ex multis iuratis audistis.

 

Controversiae secreto deferebantur,

paulo post palam decreta auferebantur.

 

Abitudini di Verre [da Cicerone]

 

Verres, cum autem ver esse coeperat – cuius initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat, sed cum rosam viderat, tum incipere ver putabat –, dabat se labori atque itineribus. In quibus eo usque se praebebat patientem atque impigrum, ut eum nemo umquam in equo sedentem viderit. Nam, ut mos fuit Bithyniae regibus, lectica octaphoro ferebatur, in qua pulvinus erat perlucidus Melitensis, rosa fartus. Ipse autem coronam habebat unam in capite, alteram in collo reticulumque ad nares sibi admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae. Sic confecto itinere, cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque in cubiculum deferebatur. Eo veniebant Siculorum magistratus, veniebant equites Romani, id quod ex multis iuratis audistis. Controversiae secreto deferebantur, paulo post palam decreta auferebantur.

 

Verre ha saccheggiato tutta la Sicilia (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Questo passo è tratto da un’arringa di Cicerone contro Verre; quali elementi riconosci tipici di un’orazione di accusa?

 

Quali colpe Cicerone rinfaccia a Verre? Osserva con attenzione anche i dettagli.

 

Nego

(il verbo ha un senso negativo; sarebbe più elegante trasferire la negazione davanti al verbo della subordinata)

in Sicilia tota, tam locupleti, tam vetere provincia, ullum argenteum vas, ullum Corinthium aut Deliacum fuisse,

(qual è il sogg.? Osserva che è presente una lunga serie di soggetti)

(il bronzo corinzio e quello deliaco erano leghe in cui al bronzo –cioè a rame e stagno- si aggiungevano altri metalli preziosi)

(quali parole sono concordate con Sicilia?)

(ripassa con attenzione i pronomi indefiniti usati in contesti negativi)

ullam gemmam aut margaritam,

quicquam

ex auro aut ebore factum,

(che modo è? con cosa concorda?)

signum ullum aeneum, marmoreum, eburneum,

nego

ullam picturam neque in tabula neque in textili,

quin (= che non) Verres conquisierit,

inspexerit,

quod placitum sit,

(qui trovi una relativa prolettica)

abstulerit.

 

Dico

istum nihil in aedibus cuiusquam,

ne in hospitis aedibus quidem,

nihil in locis communibus,

ne in fanis quidem,

nihil apud Siculum,

nihil apud civem Romanum,

denique nihil

quod ad oculos animumque acciderit,

(che pronome è? a cosa si riferisce?)

neque privati neque publici,

neque profani neque sacri,

(tutti questi genitivi determinano nihil; osserva come sono distribuite le coppie)

tota in Sicilia reliquisse.

(dov’è il sogg.? Attenzione al tempo)

 

Verre ha saccheggiato tutta la Sicilia (struttura)

 

Nego

in Sicilia tota, tam locupleti, tam vetere provincia, ullum argenteum vas, ullum Corinthium aut Deliacum fuisse,

ullam gemmam aut margaritam,

quicquam

ex auro aut ebore factum,

signum ullum aeneum, marmoreum, eburneum,

nego

ullam picturam neque in tabula neque in textili,

quin (= che non) Verres conquisierit,

inspexerit,

quod placitum sit,

abstulerit.

 

Dico

istum nihil in aedibus cuiusquam,

ne in hospitis aedibus quidem,

nihil in locis communibus,

ne in fanis quidem,

nihil apud Siculum,

nihil apud civem Romanum,

denique nihil

quod ad oculos animumque acciderit,

neque privati neque publici,

neque profani neque sacri,

tota in Sicilia reliquisse.

 

Verre ha saccheggiato tutta la Sicilia [da Cicerone]

 

Nego in Sicilia tota, tam locupleti, tam vetere provincia, ullum argenteum vas, ullum Corinthium aut Deliacum fuisse, ullam gemmam aut margaritam, quicquam ex auro aut ebore factum, signum ullum aeneum, marmoreum, eburneum, nego ullam picturam neque in tabula neque in textili, quin (= che non) Verres conquisierit, inspexerit, quod placitum sit, abstulerit. Dico istum nihil in aedibus cuiusquam, ne in hospitis aedibus quidem, nihil in locis communibus, ne in fanis quidem, nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum, denique nihil quod ad oculos animumque acciderit, neque privati neque publici, neque profani neque sacri, tota in Sicilia reliquisse.

 

Un arduo confronto (struttura commentata)

 

(dopo aver tradotto il passo)

 

Una riflessione per comprendere la cultura classica

 

Il giudizio di valore sui due generali è unanime? Riassumi i diversi pareri sull’uno e sull’altro.

 

Alexander et Caesar summi antiquae aetatis duces fuerunt:

 

quis de hoc dubitat?

(che pronome è? Infatti introduce una proposizione…)

 

Nemo, profecto;

 

nec vero quicquam certius est.

(sarebbe meglio tradurre le due parole sottolineate con un unico pronome; attenzione al genere!)

(osserva il grado dell’aggettivo)

 

Uterque enim miras victorias obtinuit,

 

utrique homines eiusdem aetatis ingentem gloriam tribuerunt,

(che caso è utrique? Osserva che nella frase sono già presenti sia un nominativo sia un accusativo)

 

utriusque memoria apud nos manet,

 

neuter cladem accepit.

 

Sed uter maior fuit?

 

Quidam,

ut Alexandrum extollant,

(che subordinata riconosci?)

peritiam eius in re militari memorant,

quia parvo exercitu magnum Persarum imperium occupavit.

 

Sed alii ei Caesarem anteponunt,

(attenzione al caso di ei)

quia Alexandri imperium finem habuit cum eo ipso,

Caesar contra regiones occupavit,

quae postea semper sub Romanorum potestatem fuerunt.

(che pronome è? a cosa si riferisce?)